Dolarizasyon Nedir?

1990’lı yıllarda Türkiye’nin de içinde bulunduğu çok sayıda ülke ciddi ekonomik krizler yaşadı. Bunlara örnek olarak, Meksika Krizi (1994), Asya Krizi (1997), Rusya Krizi (1998), Brezilya Krizi (1999), Türkiye’deki Krizler (1999 ve 2001), Arjantin’deki Çöküş (2001) gösterilebilir. Krizler siyasetçilerin ve uygulanan iktisadi politikaların şiddetli bir şekilde sorgulanmasına ve yeni arayışların başlamasına neden olmuştur. Bu krizlerden bir yandan sabit kur rejimleri sorumlu tutulurken, diğer yandan uluslararası finansal yapıyı yeniden şekillendirmek için çeşitli öneriler ortaya atılmıştır. Bunlar IMF’yi feshederek sermaye akımlarına kontrol uygulanmasından, küresel düzeyde bir son borç verme durumuna kadar uzanan bir dizi öneriyi içerir. Önerilerin en dikkat çekenlerinden bir tanesi ise, gelişen ülkelerin kendi paralarından tamamen vazgeçmeleri ve bir başka ülkenin parasını yasal para olarak kabul etmeleridir. Buna dolarizasyon denir. Ekonomilerini istikrara kavuşturmak isteyen bazı ülkeler dolarizasyon sürecini benimseyebilir. Dolarizasyon özellikle 1990’lı ve 2000’li yıllarda popülerlik kazanmıştır. Bu konu üzerine o yıllarda derin tartışmalar yapılmıştır. Çünkü bu dönemlerde çok sayıda ülke krizler yaşamış ve dolarizasyon önemli bir politika tercihi haline gelmiştir. Son zamanlarda dolarizasyonla ilgili yapılan çalışmalar ise daha çok finansal dolarizasyon, yükümlülük dolarizasyonu gibi alanlarda varlık gösterir.

• Dolarizasyon

• Dolarizasyon özellikleri

• Do

larizasyon nedenleri

Dolarizasyon Türleri

Türkçe karşılığı para ikamesi olan dolarizasyon; paranın değer saklama, hesap birimi olma ve ödeme aracı olma gibi temel işlevlerini yapması üzerine yabancı paranın yerli paranın yerini alması anlamına gelir. Bazı yabancı ülkelerde ise bu durum, doğrudan doğruya resmi dolarizasyonu ifade edecek şekilde kullanılmaktadır. Bir başka deyişle, dolarizyon türleri baz alınarak bu durum farklı şekillerde açıklanmaktadır. Dolarizyonun türleri şunlardır:

Gayriresmi dolarizasyon:

 Genel olarak yurt dışında tutulan yabancı hisse senetleri ve diğer parasal olmayan varlıklar, yurt dışındaki yabancı mevduatlar, bankacılık sistemindeki yabancı mevduatlar, cüzdanlardaki veya yastık altındaki yabancı banknotlar mevcutsa, gayriresmi dolarizasyon ortaya çıkar. Para ikamesi kavramı, dolarizasyonun gayriresmi dolarizasyon aşamasına karşılık gelebilir.

Yarı resmi dolarizasyon: Dolarizasyonun bu türü, yabancı para yasal kabul görmekte ve banka mevduatlarındaki payı yüksek olmaktadır. Fakat, ücret, vergi ödemelerinde ve günlük harcamalarda yerli paranın yanında ikincil bir rol oynamaktadır.

Resmi dolarizasyon (tam dolarizasyon):

 Yabancı para yasal olarak özel ve hâkim bir statüye sahip olduğu durumlarda resmi ya da tam dolarizasyon ortaya çıkar. Böylece, hükümet yabancı parayı yasal anlamda kabul etmekte ve kendi ödemelerinde kullanmaktadır.

Fontaine dolarizasyonu:

 Bu tür kendi içinde resmi dolarizasyon ve spontane dolarizasyon olmak üzere ikiye ayrılır. Spontane dolarizasyonu kendiliğinden ortaya çıkan gayriresmi dolarizasyon sürecidir. Gayriresmi dolarizasyon bazı uzmanlara göre de facto olarak isimlendirilir.

Dolarizasyon

Dolarizasyon Neden Gerçekleşir?

Dolarizasyonun gerçekleşme sebepleri değişkendir. Tekrarlayan yüksek enflasyon ve yerli paranın devalüasyonundan (yıpranmasından) dolayı, halkın yerli parayı güvenilir bir değer saklama aracı olarak görmemekte olduğundan dolayı ve bunun yerine yabancı parayı ya da yabancı paraya göre belirlenen varlıkları tercih edip muhafaza etmesinden ötürü olur. Buna ilave olarak, halk uzun vadeli borç işlemlerini yerli parayla gerçekleştirmekte isteksiz de davranabilir. Bu yüzden, insanlar yerli paranın gelecekteki satın alma gücüne yönelik tahminleri sonucunda, yerli paraya güvenlerini kaybetmekte ve bunun soncunda bankasal işlemler dolara bağlı olarak yapılır. Enflasyon yüksek ve değişken olduğunda, güvenilir enflasyon ölçümleri yapılamadığında, yerli para ile enflasyona endekslenmiş anlaşmalar yerine, yabancı para ile anlaşmalar yapmak daha cazip bir hal alır. Enflasyon yüksek derecelerde seyrederken fiyatları yerli paraya göre sık sık ayarlamak yerine, yabancı odaklı fiyat oluşturmak daha kolay hale gelmektedir. Dikkat edilirse bu nedenlerin hepsinin altında güvensizlik yatmaktadır. Bunun en önemli nedeniyse ekonomik ve finansal krizlerle, para krizlerinin yarattığı sorunlardır.

Dolarizasyonun Etkileri

Dolarizasyon, bir ülkenin yerel para biriminin yerine dolar ya da başka bir yabancı para biriminin kullanılması anlamına gelir. Dolarizasyonun etkileri oldukça fazladır. İlk başta, dolarizasyon ekonomik istikrarsızlık dönemlerinde yaygın olarak görülür. Yabancı para birimi kullanımı, enflasyonu kontrol altında tutma ve para biriminin değer kaybetme riskinden kaçınma çabasının bir sonucudur. Dolarizasyonun olumlu etkilerinden biri, yabancı yatırımları teşvik etmesidir. Doların istikrarı ve güvenilirliği, yabancı yatırımcıların ülkeye sermaye getirme eğilimini artırır. Bu da ekonomik büyümeyi teşvik edebilir ve istihdam olanaklarını artırabilir.

Öte yandan, dolarizasyonun dezavantajları da beraberinde getirir. Örneğin, yerel para biriminin kullanımının azalmasıyla, ülkenin para politikası etkisiz hale gelebilir. Merkez bankası, faiz oranları gibi para politikası araçlarını kullanarak ekonomiyi yönlendiremez. Bu durum, ekonomik dalgalanmalara karşı direnci azaltabilir. Ayrıca, ülkenin mali politikasını da etkileyebilir. Yerel para birimi yerine dolar kullanıldığında, ülke borçlarını dolar cinsinden geri ödemek zorunda kalır. Bu da dış borç yükünü artırabilir ve ülke ekonomisini daha savunmasız hale getirebilir. Sonuç olarak, dolarizasyonun etkileri karmaşık ve çok yönlüdür. İstikrar sağlama, yabancı yatırımları teşvik etme gibi olumlu etkileri olduğu gibi, para politikasının etkisizleşmesi ve mali açıdan daha kırılgan bir ekonomi gibi dezavantajları da bulunmaktadır. Ülkenin özel durumu ve ekonomik hedeflerine bağlı olarak, dolarizasyonun etkileri değişiklik gösterebilir. Bazı durumlar da kurtarıcı bir rol üstlenen bu durum, bazı zamanlar ise yukarıda da bahsedildiği gibi olumsuz sonuçlara ve ülke ekonomisinin daha büyük krizlere evrilmesine neden olabilir.